Oι λειτουργίες της γλώσσας

 1.Αναφορική ή Δηλωτική λειτουργία της γλώσσας

Η αναφορική λειτουργία της γλώσσας ταυτίζεται με την κυριολεκτική χρήση της γλώσσας.

Οι λέξεις χρησιμοποιούνται μέσα στο λόγο με τρόπο τέτοιον ώστε να αποδίδουν τη συγκεκριμένη σημασία και το περιεχόμενο της έννοιας που δηλώνουν.

Στην αναφορική λειτουργία η πράξη επικοινωνίας αναφέρεται κυρίως στον πραγματικό κόσμο ή στην αντίληψη που έχουμε γι’ αυτόν.

Στόχος της αναφορικής λειτουργίας της γλώσσας είναι η ενημέρωση του δέκτη και η μετάδοση πληροφοριών.

Βασικό χαρακτηριστικό της είναι η κυριαρχία του γ΄ προσώπου.

Ειδικότερα, με την αναφορική λειτουργία/ κυριολεκτική/ Δηλωτική λειτουργία επιτυγχάνονται τα παρακάτω:

• Έχουμε πιστή και ρεαλιστική απεικόνιση της πραγματικότητας

• Η σύνδεση των νοημάτων είναι λογική

• Ο λόγος αποκτά αντικειμενικότητα

2.Μεταφορική λειτουργία της γλώσσας ή συνυποδηλωτική

Η ποιητική λειτουργία της γλώσσας αναφέρεται στη μεταφορική χρήση της γλώσσας. Οι λέξεις αποκτούν αλληγορική/μεταφορική σημασία μέσα στο γλωσσικό περιβάλλον που εντάσσονται και γίνονται «σύμβολα». Απώτερος στόχος είναι η ευαισθητοποίηση του δέκτη αλλά και η αφύπνισή του.

Ειδικότερα, με την ποιητική λειτουργία / μεταφορική χρήση / υποδήλωση ή συνυποδήλωση: • Το βάρος πέφτει στην αισθητική απόλαυση που προκαλεί το μήνυμα

• Ο πομπός διεγείρει και απευθύνεται κυρίως στη συναισθηματική-συγκινησιακή λειτουργία του δέκτη

• Η πραγματικότητα απεικονίζεται με πλασματικό τρόπο

• Κυριαρχεί η πολυσημία και η πολυδιάστατη προσέγγιση και ερμηνεία

• Η σύνδεση των νοημάτων είναι κατά βάση διαισθητική και συνειρμική

• Αποκαλύπτεται με άμεσο τρόπο η διάθεση του πομπού – γι΄ αυτό καλείται και συναισθηματική -εφόσον εκφράζει τα συναισθήματα του πομπού. Το πρόσωπο που κυριαρχεί είναι το β΄ ενικό. Επίσης έντονη είναι η χρήση σχημάτων λόγου όπως είναι:

μεταφορά 

προσωποποίηση

παρομοίωση

εικόνες 

Αναφέρεται στο δέκτη του μηνύματος έχοντας στόχο να τον επηρεάσει με διάφορους τρόπους όπως είναι η προσταγή, η ικεσία, η παράκληση, η επίκληση.

Βασικό χαρακτηριστικό είναι η χρήση της Προστακτικής έγκλισης, της Κλητικής προσφώνησης ή μιας Προτρεπτικής Υποτακτικής. Κυρίαρχο πρόσωπο στη Βουλητική λειτουργία της γλώσσας είναι το β΄ πρόσωπο. Παράδειγμα: «Συνειδητοποιείστε λοιπόν τη σοβαρότητα της κατάστασης! Αφυπνιστείτε για την προστασία του πλανήτη! Προστατέψτε το «φυσικό σας χώρο!» 

ΑΝΑΦΟΡΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

σταθμός τρένου

πικρός καφές

ζεστό νερό

το φως του ήλιου

οι ρίζες του δέντρου

ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

σταθμός ζωής

πικρά δάκρυα

ζεστή αγκαλιά

το φως της γνώσης

οι πολιτισμικές ρίζες του έθνους μας

3. Φατική λειτουργία της γλώσσας (ή επαφική λειτουργία της γλώσσας)

Η λειτουργία αυτή ελέγχει τη συμμετοχή του συνομιλητή και προσπαθεί να επιβεβαιώσει τη συνεχή προσοχή του σχετικά με το αντικείμενο συζήτησης ή με το μήνυμα που παρέχει ο πομπός. Παράδειγμα: «Υπάρχει κάποιο πρόβλημα με τον ήχο. Δυστυχώς πρέπει να διακόψουμε τη σύνδεσή μας και να προσπαθήσουμε αργότερα»

4.Μεταγλωσσική λειτουργία της γλώσσας

Καλείται εκείνη η λειτουργία, μέσω της οποίας ελέγχεται η γλώσσα ως κώδικας τόσο σε επιστημονικό επίπεδο, όσο και σε επίπεδο καθημερινής επικοινωνίας. Οι διάφοροι κανόνες που χρησιμοποιούνται για να εξηγήσουν όρους της γραμματικής ή του συντακτικού έχουν μεταγλωσσικό χαρακτήρα. Επίσης μεταγλωσσική λειτουργία έχουμε όταν σε κάποιο κείμενο συναντά κανείς ερωτήσεις όπως: «τι εννοεί ο συγγραφέας; Εννοεί.....» Παράδειγμα: «Ουσιαστικά καλούνται οι λέξεις που δηλώνουν πρόσωπο, ζώο, πράγμα». 

5. Η βουλητική λειτουργία της γλώσσας

Είναι σχετική με το δέκτη και σκοπεύει να τον επηρεάσει ή να τον χρησιμοποιήσει, π.χ. Άνοιξε το παράθυρο να μπει η άνοιξη.

Η περίληψη

Η περίληψη αποτελεί μια συνοπτική και περιεκτική απόδοση ενός κειμένου. Είναι, με άλλα λόγια, μία τεχνική πύκνωσης του γραπτού λόγου. Απαιτείται μεγάλη προσοχή για να επιτευχθεί μια επιτυχημένη περίληψη.

Βήματα περίληψης 

Αρχικά διαβάζουμε όλο το κείμενο μια φορά και προσπαθούμε να εντοπίσουμε την κυρίαρχη ιδέα του νοηματικού κέντρου, εστιάζοντας την προσοχή μας στον τίτλο, στον συγγραφέα, στην προέλευση του κειμένου καθώς και την πρώτη και τελευταία παράγραφο.

Την κυρίαρχη ιδέα την αναζητούμε συνήθως στην πρώτη παράγραφο.

Προσέχουμε πάντα τις πρώτες περιόδους κάθε παραγράφου, γιατί σε αυτές εμπεριέχονται οι καίριες θέσεις σκέψεις του συγγραφέα.

Με την πρώτη ανάγνωση είναι καλό να διακρίνουμε και το γραμματειακό είδος στο οποίο ανήκει το δοσμένο κείμενο.(π.χ. άρθρο, δοκίμιο, επιφυλλίδα).

Στη δεύτερη ανάγνωση του κειμένου προσπαθούμε να παρακολουθήσουμε την πορεία του συγγραφέα παράγραφο προς παράγραφο, δηλαδή την σειρά με την οποία παρατίθενται οι ιδέες, τα γεγονότα και να εξακριβώσουμε με αυτόν τον τρόπο την βασική ιδέα του κεντρικού θέματος. Οι μέθοδοι που ακολουθεί ένας συγγραφέας είναι μερικοί από τους παρακάτω:

 Η χρήση του σχήματος: αίτιο φαινομένου- αποτέλεσμα φαινομένου

 Η αναφορά των μειονεκτημάτων και πλεονεκτημάτων ενός θέματος

 Η χρονολογική έκθεση των γεγονότων

 Η αξιολογική σειρά: παράθεση πληροφοριών ανάλογα με τη σημασία τους.

Χρήσιμες οδηγίες 

Κατά τη διάρκεια που διαβάζουμε το κείμενο εντοπίζουμε τα βασικά μέρη κάθε παραγράφου - θεματική πρόταση, λεπτομέρειες, κατακλείδα- υπογραμμίζοντας λέξεις ή φράσεις κλειδιά, τις διαρθρωτικές λέξεις. Ο σκοπός αυτής της ενέργειας είναι ο χωρισμός του κειμένου σε νοηματικές ενότητες. Κατόπιν ή γράφουμε ένα περιεκτικό τίτλο, τον πλαγιότιτλο σε κάθε παράγραφο ή νοηματική ενότητα. Η αναπαραγωγή του συνόλου των παραπάνω σημειώσεων και των πλαγιότιτλων δοσμένο σε συνεχή λόγο αποτελεί την περίληψη του κειμένου.

Σύνταξη μιας περίληψης:

Στην πρώτη περίοδο αναφέρουμε το νοηματικό κέντρο του κειμένου.

Επίσης μπορούμε να δηλώσουμε το γραμματειακό είδος, τον συγγραφέα, τον τίτλο του κειμένου.

Παράδειγμα: «Ο συγγραφέας/ αρθρογράφος του κειμένου αναφέρεται/ παρουσιάζει/ τονίζει/ διατυπώνει την άποψη του σχετικά με...»

Στην συνέχεια, εύστοχο θα ήταν να παρουσιάσουμε το θεματικό κέντρο ή το συλλογικό σκεπτικό του συγγραφέα -σε γ΄ πρόσωπο-, αφού όμως διαβάσουμε προσεχτικά την πρώτη παράγραφο ή την πρώτη νοηματική ενότητα.

Για να μεταβούμε από το προλογικό τμήμα της περίληψης στο κυρίως θέμα χρησιμοποιούμε μία συνδετική λέξη.

Παράδειγμα: « Αρχίζοντας,....................» Με την βοήθεια των πλαγιότιτλων αποδίδουμε το περιεχόμενο του υπολοίπου δίνοντας έμφαση στις ουσιώδεις πληροφορίες.

Το τελευταίο βήμα σύνταξης της περίληψης είναι ο μετασχηματισμός της τελικής παραγράφου σε μια συνήθως περίοδο. Παράδειγμα: « Κλείνοντας, ο συγγραφέας.....»

Τεχνικές πύκνωσης του λόγου:

1. Οι δευτερεύουσες προτάσεις μπορούν να αντικατασταθούν από μετοχές ή προθετικά σύνολα.

Παράδειγμα: «Αν προσπαθήσουμε να δράσουμε συλλογικά θα καταφέρουμε να διευθετήσουμε τα προβλήματα ...» «προσπαθώντας να ....» «στην προσπάθειά μας...»

2. Ένα επίρρημα μπορεί να αντικαταστήσει ένα προθετικό σύνολο. Παράδειγμα: «...επιβλήθηκε με βιαιότητα .. .. . βίαια..»

3. Οι ερωτηματικές προτάσεις ενός κειμένου μετατρέπονται σε προτάσεις κρίσεως στην περίληψη.

 Παράδειγμα: «Ποιος θεωρεί ότι το πρόβλημα μπορεί να λυθεί με απλούς χειρισμούς; «Με απλούς χειρισμούς το πρόβλημα δεν μπορεί να λυθεί»

4. Όταν σε μια περίοδο συναντάμε ένα σύνολο όπου έχουμε κύρια + αναφορικές ή επιρρηματικές προτάσεις αντικαθίστανται από μια κύρια + ονοματικοί ή επιρρηματικοί όροι. Παράδειγμα: «Ο μαθητής, ο οποίος δεν επικοινωνεί ποτέ με εκείνους οι οποίοι υποστηρίζουν αντίθετες θέσεις με τις δικές του... «Ο μαθητής ο πάντοτε αρνητικός στην επικοινωνία με τους υποστηρικτές αντίθετων θέσεων......»

5. Οι περιφράσεις μετασχηματίζονται σε μία λέξη. Παράδειγμα: «καταβάλλει μόχθο = μοχθεί»

Η σύνταξη της περίληψης

Ο μαθητής μπορεί να επιλέξει την ενεργητική ή την παθητική σύνταξη στην περίληψη ανάλογα με το τι θέλει να τονίσει. Αν το κέντρο βάρους πρέπει να πέσει στο πρόσωπο που δρα χρησιμοποιείται η ενεργητική, αν στο αποτέλεσμα της ενέργειας χρησιμοποιείται η παθητική. Στην παθητική σύνταξη το ύφος γίνεται περισσότερο απρόσωπο. Υποδείξεις για μια σωστή περίληψη

🙂 Η άρτια περίληψη πρέπει να αποτελείται από μια έως τρεις παραγράφους με ξεκάθαρη δομή: θεματική πρόταση, λεπτομέρειες, κατακλείδα.

🙂Τις περισσότερες φορές είναι προτιμότερο να ακολουθούμε τη δομή/ την σειρά των παραγράφων του κειμένου. Μόνο όταν το τελευταίο έχει χαλαρή σύνδεση παραγράφων μπορούμε να παραβιάσουμε την αλληλουχία.

🙂Η μεταφορά των ίδιων λέξεων ή φράσεων του πρωτότυπου κειμένου καθώς και η υιοθέτηση ακριβώς του ίδιου ύφους του συγγραφέα θεωρείται αρνητικό στοιχείο.

🙂Η προσωπική τοποθέτηση σε ζητήματα που θίγει το κείμενο, η αξιολόγηση των απόψεων του συγγραφέα δεν αποτελούν περιεχόμενο μιας ορθής περίληψης.

🙂Η χρήση παθητικής ή ενεργητικής σύνταξης είναι επιλογή του καθενός: με την πρώτη ο λόγος είναι περισσότερο ευέλικτος και αποτυπώνει το αποτέλεσμα της ενέργειας του υποκειμένου ενώ με την δεύτερη τονίζεται ο ρόλος του συγγραφέα.

🙂 Παραλείπονται τα παραδείγματα, τις ερωτήσεις, τα σχήματα λόγου, τις επεξηγήσεις, τις απαριθμήσεις εννοιών

Λεξιλόγιο που ταιριάζει σε κάθε περιληπτικό κείμενο:

Εισαγωγικές φράσεις:

Ο συγγραφέας στον πρόλογο…

Το κείμενο αρχίζει με μια εισαγωγή…

Το πρώτο (δεύτερο, τρίτο…) θέμα που αναπτύσσει αφορά / διαπραγματεύεται…

Το θέμα που αναπτύσσεται σε πρώτο επίπεδο…

Στη συνέχεια παρουσιάζει και την άποψη ότι…

Σε δεύτερο επίπεδο ο συγγραφέας κρίνει σκόπιμο να…

Δεν παραλείπει, βέβαια, να τονίσει / να αναφέρει…

Τέλος, ο συγγραφέας καταλήγει… Τοποθετείται τελικά / συμπερασματικά λέγοντας… και άλλες παρόμοιες.

Επιπλέον ρήματα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν

Ορίζει με ακρίβεια

Πραγματεύεται

Ισχυρίζεται

Παρατηρεί

Επιχειρηματολογεί

ο συγγραφέας (υπέρ ή κατά)

Υπογραμμίζει

Ασχολείται με

Απαριθμεί

Επεξηγεί

Προλογίζει

Μεταβαίνει

Ανακεφαλαιώνει ,

καταλήγει

Κατανομή μοναδων στην περίληψη

Η κατανομή των 15 μονάδων για την περίληψη ( με το νεο σύστημα οπου βαθμολογείται με 15/100)

Περιεχόμενο 8 

Έκφραση 5 

Δομή 2

(κατ’ αναλογία προς την παλαιότερη κατανομή= Περιεχόμενο 12 – Έκφραση 8 – Δομή 5  οταν η βαθμολογία ήταν 25/100)

Διαρθρωτικές λέξεις και νοηματική σχέση παραγράφων

Βασικές διαρθρωτικές Λέξεις και τι δηλώνουν

1. Χρόνο= ύστερα, αργότερα, καταρχάς, έπειτα, στη συνέχεια, προηγουμένως, ταυτόχρονα, συγχρόνως, στο μεταξύ

2. Αρίθμηση/ σειρά= πρώτο, δεύτερο, τέλος, στην πρώτη περίπτωση, στη δεύτερη περίπτωση 3. Αιτιολόγηση= γιατί, επειδή, αφού, καθώς, καθόσον, εφόσον (κάποιες φορές)

4. Αίτιο- αποτέλεσμα= γι’ αυτό το λόγο, εξαιτίας, αποτέλεσμα είναι, ως επακόλουθο

5. Συμπέρασμα=επομένως, άρα, λοιπόν, συμπερασματικά, τελικά, συνοψίζοντας, εν κατακλείδι, συνεπώς

6. Επεξήγηση =δηλαδή, με άλλα λόγια πιο συγκεκριμένα, διευκρινιστικά

7. Βεβαιότητα-έμφαση =βέβαια, φυσικά, αναμφισβήτητα, αναμφίβολα, πράγματι, οπωσδήποτε, ιδιαίτερα, κυρίως, προπάντων

8. Αντίθεση=αλλά, όμως, ωστόσο, εντούτοις, αντίθετα, μολονότι, από τη μια…από την άλλη, στον αντίποδα

9. Προσθήκη =επιπλέον, ακόμη, επίσης, εκτός απ΄ αυτό, επιπρόσθετα, άλλωστε, συμπληρωματικά

10. Προϋπόθεση=εάν, αν εφόσον, με την προϋπόθεση, όταν, υπό τον όρο

11. Διάζευξη=είτε…είτε, ή

12. Αναλογία =σαν όπως, ακριβώς, με τον ίδιο τρόπο, παρόμοια

13. Παράδειγμα=λόγου χάρη, για παράδειγμα, ενδεικτικά

14. Σκοπός =για να , προκειμένου

Νοηματική σχέση μεταξύ παραγράφων

1. Αιτιολόγηση =η δεύτερη παράγραφος αιτιολογεί την πρώτη

2. Αποτέλεσμα=η δεύτερη παράγραφος περιέχει το αποτέλεσμα της πρώτης

3. Επεξήγηση/παραδείγματα=η δεύτερη παράγραφος επεξηγεί η διευκρινίζει με παραδείγματα την προηγούμενη

4. Έμφαση=η δεύτερη εξειδικεύει ή επιτείνει το νόημα της προηγούμενης

5. Αντίθεση =η δεύτερη αντιτίθεται στο νόημα της πρώτης

6. Προσθήκη=η δεύτερη συμπληρώνει το νόημα της πρώτης

7. Προϋπόθεση=η δεύτερη περιέχει τις προϋποθέσεις για να ισχύσουν τα νοήματα της πρώτης

Κειμενικοί δείκτες στην λογοτεχνία

1. Αφηγηματικοί τρόποι και λειτουργικότητα

Αφήγηση

Στόχος είναι η παρουσίαση των γεγονότων, των καταστάσεων καθώς και των λόγων των προσώπων με τρόπο σύντομο και έμμεσο.

Περιγραφή

Μέσω της περιγραφής ο αναγνώστης ανασυνθέτει στη φαντασία του την εικόνα των προσώπων και των τόπων. Δημιουργείται αισθητική απόλαυση. Επιβραδύνεται η εξέλιξη της ιστορίας, προκαλώντας στον αναγνώστη αγωνία. Τέλος εκτονώνει για λίγο την ένταση της αφήγησης και συνδέει τα διάφορα αφηγηματικά μέρη.

Διάλογος

Αποκαλύπτονται τα πρόσωπα άμεσα στον αναγνώστη μέσα από σκέψεις και λόγια. Τα πρόσωπα επίσης γίνονται πιο πειστικά και αληθοφανή. Προσδίδεται θεατρικότητα, δραματικότητα και ζωντάνια στο κείμενο. Ο αναγνώστης εμπλέκεται στο συναισθηματικό κλίμα και έτσι διευκολύνεται η ταύτισή του με τους ήρωες της ιστορίας

Εσωτερικός μονόλογος

Φέρει στην επιφάνεια στην αδιάκοπη ροή των σκέψεων, εικόνων, συνειρμών και εντυπώσεων όπως ακριβώς γεννιούνται στην ψυχή του ήρωα. Επίσης προσδίδει δραματικότητα

Πλάγιος λόγος

Ο αναγνώστης δεν μαθαίνει τις ακριβείς λέξεις ή φράσεις που πρόσφερε ο ήρωας αλλά το περιεχόμενο τους. Tις μαθαίνει όπως ακριβώς τις «προσφέρει» ο αφηγητής ο οποίος έχει τη δυνατότητα να υπερτονίσει να προσπεράσει να υποβαθμίσει ή και να αποσιωπήσει τα σημεία που εκείνος επιθυμεί.

Σχόλιο

Βοηθάει τον αναγνώστη να κατανοήσει συμπεριφορές, καταστάσεις ή να προβληματιστεί. Σκιαγραφεί τον αφηγητή, παρουσιάζοντας τη στάση του απέναντι σε πρόσωπα γεγονότα και καταστάσεις. Επιβραδύνει την ροή της αφήγησης.

2.Εκφραστικά μέσα και λειτουργικότητα

Εικόνες (οπτικές, ακουστικές, οφρητικές)

Αισθητοποιούν ένα χώρο, ένα πρόσωπο ή ένα αντικείμενο. Εκφράζουν και μεταφέρουν συναισθήματα. Προσφέρουν αισθητική απόλαυση

Παρομοίωση

Προβάλλει μια αναλογία και φωτίζει ένα στοιχείο (πρόσωπο, πράγμα, κατάσταση) συνδέοντάς το με οικείες καταστάσεις στον αναγνώστη. Δίνει ένταση στο λόγο.

Μεταφορά

Προβάλλει μια ομοιότητα και διευρύνει τη σημασία μιας λέξης ή φράσης προσδίδοντας της νέο νόημα. Επίσης βοηθά στη δημιουργία μιας νέας πραγματικότητας , αυτής που προβάλλει το λογοτεχνικό κείμενο.

Ειρωνεία

Προκαλεί ευθυμία όταν γίνεται με λεπτότητα. Διακωμωδεί, σατιρίζει, επικρίνει ή περιφρονεί στάσεις και συμπεριφορές.

Προσωποποίηση

Υλοποιεί το φανταστικό /μη ρεαλιστικό στοιχείο μιας αφήγησης Προβάλλει ένα συμβολισμό, την αξία, το κύρος ή το ρόλο ενός αντικειμένου ή μιας έννοιας.

Υπερβολή

Διογκώνει ένα χαρακτηριστικό ώστε να εξυψώνει ένα πρόσωπο ή πράγμα και διογκώνει τις εντυπώσεις.

Επανάληψη ή επαναφορά

Εξαίρει ένα σημείο, τονίζει τη σπουδαιότητα του, επιβεβαιώνει την αλήθεια ενός στοιχείου. Δηλώνει συναισθηματική φόρτιση π.χ. ταραχή, φόβο, ενθουσιασμό. 

3.Είδη αφηγητή

Ο αφηγητής μιλά σε α’ ενικό

⟶ Η αφήγηση αφορά ένα προσωπικό βίωμα του αφηγητή. Ο αφηγητής είναι ο ίδιος ο λογοτεχνικός χαρακτήρας, πρωταγωνιστής – αφηγητής ο οποίος λέει την ιστορία του σε πρώτο πρόσωπο (πρωτοπρόσωπη αφήγηση, εσωτερική εστίαση, ομοδιηγητικός/αυτοδιηγητικός αφηγητής).

⟶ Παρατηρητής (θεατής)-αφηγητής: Ο αφηγητής είναι ένα από τα πρόσωπα της ιστορίας (αυτόπτης μάρτυρας ή απλώς θεατής των γεγονότων) που συμμετέχει στη δράση λίγο ή πολύ.

⟶ Το κείμενο αποκτά εξομολογητικό ή και απολογητικό χαρακτήρα, καθώς δίνει την αίσθηση της προσωπικής μαρτυρίας του αφηγητή. Προσδίδεται στο κείμενο προσωπικός τόνος.

⟶ Επιτυγχάνεται η ταύτιση του αναγνώστη με τον αφηγητή και η ενσυναίσθηση.

Ο αφηγητής μιλά σε α’ πληθυντικό

⟶ Μεταφέρει μαρτυρία-βιώματα μιας ομάδας.

⟶ ο αφηγητής/ ήρωας ταυτίζεται με την ομάδα, εντάσσει τον εαυτό του μέσα σε μια ομάδα ανθρώπων που αισθάνονται όπως ακριβώς κι αυτός [συλλογικότητα, καθολικότητα]

⟶ Επιτυγχάνεται η ταύτιση του αναγνώστη με τον αφηγητή και την ομάδα και η ενσυναίσθηση.

Αφήγηση σε δεύτερο πρόσωπο

Ο αφηγητής απευθύνεται στον αναγνώστη σε β’ ενικό

⟶ Ο αφηγητής απευθύνεται στον εαυτό του. Αποτελεί αποστροφή εις εαυτόν. Η χρήση του β΄ προσώπου σε έναν μονόλογο/δραματικό μονόλογο προσδίδει ζωντάνια και παραστατικότητα,

⟶ προσδίδει στο κείμενο αμεσότητα

⟶ Δημιουργεί κλίμα διαλόγου με τον αναγνώστη

⟶ Δημιουργεί κλίμα οικειότητας.

⟶ Ο αφηγητής απευθύνεται στον αναγνώστη στοχεύοντας να τον διεγείρει συγκινησιακά προκαλώντας συναισθήματα, προβληματισμό, αμφιβολία.

⟶ Ο αφηγητής προσπαθεί να κινητοποιήσει τους αναγνώστες.

⟶ Το κείμενο αποκτά θεατρικότητα και δραματικότητα.

⟶ Χαρακτηρίζεται και από έναν διδακτικό τόνο.

Αφήγηση σε τρίτο πρόσωπο

Ο αφηγητής μιλά σε γ’ ενικό/πληθυντικό

⟶ Πρόκειται για ετεροδιηγητικό αφηγητή: Ο αφηγητής δεν συμμετέχει καθόλου στην ιστορία που διηγείται. Στην περίπτωση αυτή ο συγγραφέας αναθέτει την αφήγηση σε πρόσωπο ξένο προς την ιστορία, που αφηγείται σε τρίτο πρόσωπο (τριτοπρόσωπη αφήγηση).

⟶ Ο αφηγητής είναι συνήθως παντογνώστης και γνωρίζει τα πάντα, ακόμα και τις πιο βαθιές  σκέψεις των ηρώων. (εστίαση μηδενική).

⟶ Κρατάει ουδέτερη στάση απέναντι στα γεγονότα. Είναι αποστασιοποιημένος, κρατάει μια απόσταση, συναισθηματική αλλά και πραγματική από τα δρώμενα, καθώς «αφήνει» τα γεγονότα να μιλήσουν μόνα τους παραμένοντας αμέτοχος και μακριά από αυτά.

⟶ Το ύφος γίνεται ουδέτερο και απρόσωπο.

⟶ Δημιουργεί την αίσθηση της αντικειμενικότητας

⟶ Ο πλάγιος λόγος [με τη χρήση κάποιου ρήματος εξάρτησης] και ο ελεύθερος πλάγιος λόγος αποδίδονται σε τρίτο πρόσωπο. Στην περίπτωση του ελεύθερου πλαγίου λόγου το κείμενο αποκτά ζωντάνια και αμεσότητα, και παρέχεται η δυνατότητα στον αναγνώστη να γνωρίσει καλύτερα τον χαρακτήρα του εκάστοτε ήρωα.

4.Γλωσσικές επιλογές

Προσοχή να μην μπερδεύουμε τα παραπάνω με τις γλωσσικές επιλογές

Οι γλωσσικές επιλογές του/της συγγραφέα αφορούν:

• στις γλωσσικές ποικιλίες π.χ. ιδιωματισμοί

• στο λεξιλόγιο π.χ. επιστημονικό, ειδικό

• στους γραμματικούς χρόνους, τις εγκλίσεις και τα ρηματικά πρόσωπα, τα είδη της τροπικότητας

• στη στίξη

• στη σύνδεση των προτάσεων (παρατακτική, υποτακτική)

• στο είδος της σύνταξης ( ενεργητική και παθητική, απρόσωπη και προσωπική)

• στη χρήση ευθέος και πλαγίου λόγου. Όλες οι γλωσσικές επιλογές συνδέονται λειτουργικά με το νόημα και το ύφος του κειμένου.

Τα πρόσωπα στη γλώσσα

Η χρήση ρηματικών προσώπων και η λειτουργικότητά τους

α' ενικό: προσδίδει προσωπικό – εξομολογητικό τόνο στο κείμενο, αμεσότητα, ζωντάνια, οικειότητα. Συνήθως υποδηλώνει τη βιωματική αφετηρία του προβληματισμού του συγγραφέα, και αποτελεί προσωπική κατάθεση ιδεών. Συναντάται σε γραμματειακά είδη όπως είναι το ημερολόγιο, η επιστολή, το στοχαστικό δοκίμιο.

β' ενικό: προσδίδει οικειότητα και αμεσότητα στο λόγο καθώς δημιουργεί την αίσθηση διαλόγου και διασφαλίζει καλύτερα την επικοινωνία με το δέκτη. Συνδέεται με το προτρεπτικό – συμβουλευτικό ύφος. . Γενικά το β' ενικό πρόσωπο χρησιμοποιείται για την πρόκληση συναισθημάτων.

α' πληθυντικό: ο συγγραφέας εντάσσει τον εαυτό του στο υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο, θέλοντας να δείξει αφενός τη καθολικότητα του προβλήματος και αφετέρου την ανάγκη συλλογικής αντιμετώπισης και εγρήγορσης. Στοχεύει κυρίως στην ευαισθητοποίηση των δεκτών και εκφράζει τη συλλογική αποδοχή ενός προβλήματος ή της αξίας μιας πρότασης, το αίσθημα ευθύνης και συνευθύνης. Καθώς μειώνεται ο βαθμός της απόστασης μεταξύ συγγραφέα και αναγνώστη το κείμενο αποκτά έναν οικείο τόνο στο λόγο, γίνεται πιο άμεσο και προσδίδεται καθολικότητα στο ζήτημα στο οποίο αναφέρεται ο συγγραφέας, δηλαδή θεωρεί ότι το υπό εξέταση θέμα αφορά όλους μας. Μάλιστα, καθώς θέτει και τον εαυτό του ως συμμέτοχο, δεν υποτιμά τον αναγνώστη. Αντίθετα, τον καθιστά πιο δεκτικό κι έτσι ο λόγος του κερδίζει σε πειστικότητα, αφού ο αναγνώστης ενεργοποιείται, προκειμένου να παρακολουθήσει το κείμενο με περισσότερο ενδιαφέρον και μεγαλύτερη προσοχή β' πληθυντικό: προσδίδει προτρεπτικό / συμβουλευτικό τόνο. Στοχεύει στην όξυνση της κρίσης και του προβληματισμού του δέκτη. Δίνει παραστατικότητα και αμεσότητα στο κείμενο.

γ' ενικό / πληθυντικό: προσδίδει αντικειμενικότητα στο κείμενο και χρησιμοποιείται στην παρουσίαση και ρεαλιστική παράθεση σημαντικών προβλημάτων, πολλά από τα οποία έχουν διαχρονική ισχύ. Στόχος του συγγραφέα είναι η πληροφόρηση του κοινού, ώστε να συνειδητοποιήσει τη κρισιμότητα και σοβαρότητα του προβλήματος. Ο συγγραφέας αποστασιοποιείται και αντιμετωπίζει τα γεγονότα ως παρατηρητής

Παρατήρηση: Η εναλλαγή των ρηματικών προσώπων προσδίδει στο κείμενο ζωντάνια και εκφραστική ποικιλία. Το κείμενο γίνεται πιο ευχάριστο, εύληπτο και πειστικό

H λειτουργικότητα των σημείων στίξης

1. Η τελεία

Χρησιμοποιείται: • στο τέλος της πρότασης ή περιόδου με ολοκληρωμένο νόημα • για τη σύντμηση λέξεων• στους αριθμούς για τη διάκριση χιλιάδων, εκατοντάδων χιλιάδων κ.λπ., π.χ. 6.000 

2. Η άνω τελεία

Σημειώνεται όταν η σκέψη, ο λόγος διακόπτεται για λίγο. Η άνω τελεία έχει σχέση με τα προηγούμενα. Χρησιμοποιείται για να δηλώσει την ημιπερίοδο. Στον γραπτό λόγο, περίοδος θεωρείται το διάστημα ανάμεσα σε δύο τελείες. Ημιπερίοδος καλείται το διάστημα μεταξύ τελείας και άνω τελείας.

3. Το ερωτηματικό

Η χρήση του ερωτηματικού και συγκεκριμένα της ερώτησης προβληματίζει, προσδίδει ζωντάντια, αμεσότητα και παραστατικότητα στο λόγο, ενισχύει την επιχειρηματολογία. • εκφράζει προτροπή ή παράκληση/ ειρωνεία• χρησιμοποιείται για πρόκληση ευαισθητοποίησης και συναισθημάτων •  για διατύπωση ρητορικής ερώτησης.• για να προκαλέσει ενδιαφέρον και να προσδώσει παραστατικότητα.• για να εκφράσει την αξιοπιστία μιας θέσης ή την αμφιβολία

! Στην αρχή του κειμένου εισάγει τον αναγνώστη στο θέμα, στο μέσο εκτός των άλλων παίζει και διαρθρωτικό ρόλο και στο τέλος εγείρει τη σκέψη του αναγνώστη.

 4. Το θαυμαστικό

Η χρήση του προσδίδει επιφωνηματικό χαρακτήρα στο λόγο. Το θαυμαστικό σημειώνεται ύστερα από επιφωνήματα ή φράσεις που εκφράζουν χαρά, θαυμασμό, απορία, φόβο. Επίσης προσδίδεται έμφαση στο λόγο. Το θαυμαστικό χρησιμοποιείται:

• Σε προστακτικές, κατά την προσφώνηση προσώπων, για να αποδώσει έμφαση, για να δηλώσει την έκπληξή • σε επιφωνήματα ή επιφωνηματικές πράξεις.• για να δηλώσει ειρωνεία ή σαρκασμό• για να δηλώσει απορία • για να δηλωθεί η υπερβολή σε κάποια ενέργεια

5. Η παρένθεση

Χρησιμοποιείται όταν έχουμε φράσεις που λειτουργούν ως επεξηγήσεις, παραπομπές και γενικά συμπληρώσεις στις σκέψεις. Συχνά η παρένθεση αντικαθίσταται και από την παύλα ή την αγκύλη.

6. Η κάθετη γραμμή

Χρησιμοποιείται σε συνώνυμες λέξεις για να δώσει έμφαση και να διευρύνει την έννοια 

7.Τα αποσιωπητικά

Τα αποσιωπητικά χρησιμοποιούνται •όταν μια σκέψη δεν έχει ολοκληρωθεί •όταν ο ομιλητής θέλει να αφήσει υπονοούμενο στη θέση που διατυπώνει •όταν φανερώνεται συγκίνηση • για να εκφραστεί προβληματισμός,  ειρωνεία ή αμφισβήτηση, συγκίνηση • για να δηλώσουν κάποιο υπονοούμενο • για να γίνει στιγμιαία παύση της ανάγνωσης

8. Τα εισαγωγικά

Χρησιμοποιούνται • για να παρουσιάσουν αυτούσια λόγια • για να παρουσιάσουν παροιμίες, ρητά, τίτλους βιβλίων • για να δηλώσουν τη μεταφορική χρήση μιας λέξης  • για να δηλώσουν   ειδική ορολογία. • για να χρωματίζουν με ειρωνική διάθεση ή να εκφράσουν αμφισβήτηση • για να δώσουν έμφαση

9. Η άνω και κάτω τελεία

Είναι το βασικό σημείο στίξης του ευθέος λόγου.

Συγκεκριμένα χρησιμοποιείται για: • να εισαγάγει παράθεμα που περιέχει τα λόγια κάποιου • να εισαγάγει απαρίθμηση όρων • για να εισαγάγει την εξήγηση ή το αποτέλεσμα • να αναφέρει γνωμικό ή παροιμία 

10.Παύλα

Χρησιμοποιείται για να δηλώσει την αλλαγή προσώπου σ’ ένα διάλογο.

11. Κόμμα

Χρησιμοποιείται: • ανάμεσα σε λέξεις και προτάσεις που έχουν την ίδια συντακτική λειτουργία και δεν συνδέονται μεταξύ τους • στην κλητική προσφώνηση • πριν και μετά τις δευτερεύουσες προτάσεις για να χωριστούν από τις κύριες • στις παρενθετικές φράσεις, όταν έχουν τη θέση παράθεσης ή επεξήγησης

Share this page